Դաս 11, 12 Էլեկտրական լարում: Վոլտաչափ։Էլեկտրական դիմադրություն։ Օհմի օրենք

Опубликовано 30.11.2020 автором sergeyalexanyan

Էլեկտրական հոսանքը լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժում է, որն առաջանում է, երբ էլեկտրական դաշտի կողմից նրանց վրա ուժ է ազդում և հետևաբար աշխատանք է կատարվում: Հոսանքի աշխատանքը համեմատական է տեղափոխված լիցքի քանակին՝ q-ին, հետևաբար նրա հարաբերությունը այդ լիցք քանակին հաստատուն մեծություն է և կարող է բնութագրել էլեկտրական դաշտը հաղորդչի ներսում: Այդ ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է լարում և նշանակվում է U տառով:

Լարումը ցույց է տալիս տվյալ տեղամասով 1Կլ լիցք անցնելիս էլեկտրական դաշտի կատարած աշխատանքը:

Լարումը սկալյար ֆիզիկական մեծություն է, որը հավասար է դաշտի կատարած աշխատանքի հարաբերությանը հաղորդչով տեղափոխված լիցքի քանակին: U=A/q

Էլեկտրական լարման միավորը կոչվում է վոլտ (Վ) հոսանքի առաջին աղբյուր ստեղծող Ա. Վոլտայի պատվին:

1Վ այն լարումն է, որի դեպքում շղթայի տեղամասով 1Կլ լիցք տեղափոխելիս էլեկտրական դաշտը կատարում է 1Ջ աշխատանք:

Վոլտաչափի սեղմակները միացվում են էլեկտրական շղթայի այն կետերին, որոնց միջև անհրաժեշտ է չափել լարումը՝ չափվող տեղամասին զուգահեռ։

Վոլտաչափի «+» նշանով սեղմակն անհրաժեշտ է միացնել էլեկտրական շղթայի չափվող տեղամասի այն կետի հետ, որը միացված է հոսանքի աղբյուրի դրական բևեռին, իսկ «−» նշանով սեղմակը՝ բացասական բևեռին:

Կազմենք շղթա՝ հոսանքի աղբյուրին հերթականորեն միացնելով հաղորդիչներ, որոնք միմյանցից տարբերվում են երկարությամբ, հաստությամբ կամ նյութի տեսակով: Հաղորդիչներով անցնող հոսանքի ուժը չափենք ամպերաչափի օգնությամբ:

Screenshot_1 (2)

Փորձը ցույց է տալիս, որ միևնույն հոսանքի աղբյուրի, այսինքն նույն լարման դեպքում տարբեր հաղորդիչներով անցնող հոսանքի ուժը տարբեր է: Այսինքն նրանք տարբեր կերպ են հակազդում իրենց միջով անցնող հոսանքակիր մասնիկներին:

Էլեկտրական հոսանքի նկատմամբ հաղորդչի հակազդեցությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հաղորդչի էլեկտրական դիմադրություն և նշանակվում R տառով:

Փորձը ցույց է տալիս, որ գլանաձև հաղորդչի դիմադրությունը տվյալ ջերմաստիճանում կախված է նրա L երկարությանից, S լայնական հատույթի մակերեսից և նյութի տեսակից: Ընդ որում, հաղորդչի դիմադրությունը նրա L երկարությունից կախված է ուղիղ համեմատականորեն, իսկ S լայնական հատույթի մակերեսից՝ հակադարձ համեմատականորեն: R=ρl/S

Էլկտրական շղթայով հոսանքի անցումը բնութագրում են երեք մեծություններ. I՝ հոսանքի ուժը,U՝ լարումը,R՝ դիմադրությունը: Այս մեծությունների միջև գոյություն ունի կապ, որը որպես օրենք սահմանել է Գ. Օհմը 1827թ.-ին:

Անփոփոխ դիմադրության դեպքում տեղամասով անցնող հոսանքի ուժն ուղիղ համեմատական է լարմանը:

Այսինքն, որքան մեծ է U լարումը շղթայի տեղամասի ծայրերում, այնքան մեծ է նրանով անցնող I հոսանքի ուժը, և I(U) կախման գրաֆիկը իրենից ներկայացնում է ուղիղ գիծ:

Անփոփոխ լարման դեպքում հոսանքի ուժը հակադարձ համեմատական է դիմադրությանը:

Հոսանքի ուժը շղթայի տեղամասում հավասար է այդ տեղամասի լարման և նրա դիմադրության հարաբերությանը: I=U/R

Օհմի օրենքից ստացվում է, որ դիմադրության նվազման դեպքում հոսանքի ուժն աճում է, և եթե հոսանքի ուժը գերազանցի տվյալ շղթայի համար թույլատրելի արժեքը, ապա շղթային միացված բոլոր սարքերը կարող են շարքից դուրս գալ: Այդպիսի իրավիճակ առաջանում է կարճ միացման դեպքում, երբ շղթայի երկու կետորը միացվում են շատ փոքր դիմադրություն ունեցող հաղորդիչով: Կարճ միացումը կարող է հրդեհի պատճառ դառնալ:

Թեմատիկ հարցեր և խնդիրներ՝

1․Ի՞նչ աշխատանք է կատարվում, երբ 220 Վ լարման ցանցին միացված էլեկտրական լամպի պարույրով անցնում է 4 Կլ լիցք:

220 * 4 = 880 Ջ

2․Ինչի՞ է հավասար լարումը էլեկտրական ջերմատաքացուցիչի վրա, եթե դրանով 40 Կլ լիցք անցնելիս կատարվում է 1600 Ջ աշխատանք:

1600 ։ 40 = 40 Վ

3․ Փորձարարը պետք է չափի էլեկտրական լարումը ջերմատաքաչուցիչի ծայրերին: Ո՞ր դեպքում է նա ճիշտ միացրել վոլտաչափը շղթային:

Պատասխան Գ

4․Որոշեք Երևանից Գորիս ձգվող 12 մմ² լայնական հատույթի մակերես ունեցող երկաթե հաղորդալարի դիմադրությունը, եթե այդ քաղաքների միջև հեռավորությունը 240 կմ է: Երկաթի տեսակարար դիմադրությունը 0.1 Օմ·մմ²/մ է:

5․Ինչի՞ է հավասար 620 Օմ դիմադրություն ունեցող պարույրով անցնող հոսանքի ուժը, եթե նրա ծայրերում կիրառված լարումը 12 Վ է:

Տանը՝ դաս 11,12, գրել թեմատիկ հարցեր և խնդիրները, հրապարակել անհատական բլոգներում։

Ֆիզիկա

Դաս 10․Հոսանքի ուժ: Ամպերաչափ:

Опубликовано 30.11.2020 автором sergeyalexanyan

Էլեկտրական հոսանքի ազդեցությունները կարող են լինել թույլ կամ ուժեղունենալ իրենց քանակական բնութագիրը:

Էլեկտրական հոսանքը քանակապես բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հոսանքի ուժ:Հոսանքի ուժը ցույց է տալիս հողորդիչի լայնական հատույթով մեկ վայրկյանի ընթացքում անցնող լիցքի քանակը:Եթե կամայական հավասար ժամանակներում հաղորդչի լայնական հատույթով անցնում են լիցքի նույն քանակը, ապա ադպիսի հոսանքն անվանում են հաստատուն հոսանք:

Հաստատուն հոսանքի ուժը նշանակում են I տառով:Հաստատուն հոսանքի ուժը դրական սկալյար մեծություն է, որը հավասար է հաղորդչի լայնական հատույթով հոսանքի ուղղությամբ t ժամանակում անցած q լիցքի հարաբերությանը այդ ժամանակին:

I=q/t, Միավորների միջազգային համակարգում հոսանքի ուժի միավորը կոչվում է ամպեր(Ա), ի պատիվ ֆրանսիացի ֆիզիկոս Անդրե Ամպերի (1775-1836թ.):

Հոսանքի ուժի միջոցով, եթե այն հայտնի է, կարելի է որոշել t ժամանակում հաղորդիչով անցնող լիցքի մեծությունը. q=I⋅t։

Մեկ կուլոնն այն լիցքն է, որն անցնում է հաղորդչի լայնական հատույթով 1 վայրկյանում, երբ հոսանքի ուժը հաղորդչում 1Ա է:

Հոսանքի ուժը չափում են հատուկ սարքի՝ ամպերաչափի միջոցով: DOC000697281

Ամպերաչափի պայմանական նշանն է`

Ամպերաչափը միացնում են հաջորդաբար էլեկտրական շղթայի այն բաղադրիչին, որի հոսանքի ուժը պետք է չափեն:

Ամպերաչափի «+» սեղմակը անհրաժեշտ է միացնել այն հաղորդալարի հետ, որը գալիս է հոսանքի աղբյուրի դրական բևեռից, իսկ «−» նշանով սեղմակը՝ այն հաղորդալարի հետ, որը գալիս է բացասական բևեռից:

Թեմատիկ հարցեր և խնդիրներ՝

1․ Որքա՞ն է նկարում պատկերված ամպերաչափի չափման սահմանը:

100 ամպեր

2․ Հաշվեք կայծակի տևողությունը, եթե 18000Ա հոսանքի ուժի դեպքում կայծակի խողովակի ընդլայնական հատույթով անցնում է 40 Կլ լիցք:

40 ։ 18000 = 0.002 վարկյան

3․ Որոշեք էլեկտրական սարքում հոսանքի ուժը, եթե 5 րոպեում նրանով անցել է 400 Կլ լիցք:

4․ Որքա՞ն ժամանակում շիկացման թելիկով կտեղափոխվի 48 Կլ լիցք, եթե հոսանքի ուժը նրանում 1.5 Ա է:

5․ Ի՞նչ սարքերից է կազմված նկարում պատկերված էլեկտրական շղթան:

Վոլտաչափ, էլեկտրական լամպ,հոսանքի աղպյուր

6․ 40 վայրկյանում քանի՞ էլեկտրոն կանցնի վոլֆրամե հաղորդալարի լայնական հատույթով, եթե նրանում հոսանքի ուժը 4.8 Ա է:

Գրականություն

«Գարուն սեր» շարադրություն

Опубликовано 29.11.2020 автором sergeyalexanyan

Գարունը տարվա իմ ամենասիրելի եղանակնեից մեկն է։ Գարունը սեր է, սերը՝ կյանք:

Եվ ինչպես գրել է մեծն պոետ Վահան Տերյանը՝

Գարունը այնքա՛ն ծաղիկ է վառել,
Գարունը այնպե՛ս պայծառ է կրկին.
— Ուզում եմ մեկին քնքշորեն սիրել,
Ուզում եմ անուշ փայփայել մեկին։

Գարնանը կարծես կյանքը նոր է սկսվում՝ նոր կյանք ու շունչ տալով ամենուր։

Թող միշտ գարուն լինի բոլորիս հոգիներում ու սրտերում… Թող գարնունը իր թարմ շնչով և իր գեղեցկությամբ ուրախություն պատճառի բոլորիս և ժպիտն ու սերը միշտ ուղեկից լինի բոլորիս: Թող գարնանային արևի շողերը կյանքը էլ ավելի պայծառ դարձնեն:

Գրականություն

Կրթահամալիրի իմ խորհրդանիշը

Опубликовано 29.11.2020 автором sergeyalexanyan

Ես սովորում եմ Մխիթար Սեբաստացի Կրթահամալիրի 9 — րդ դասարանում։ Մեր կրթահամալիրն ունի շատ խորհրդանիշներ և դրանցից մեկը՝ մեր կրթական համակարգն է: Կրթահամալիրում նախագծային ուսուցում է, որտեղ աշակերտն ունի ընտրության հնարավորություն: Մեր դասերնանցկացվում են համակարգիչներով, համացանցի ամբողջ մեդիան միշտ մեզ հետ է: Ողջունելի է, որ կրթահամալիրում Տեղեկատվական ոլորտը լավ զարգացած է, ինչը նույնպես կարելի է համարել կրթահամալիրի խորհրդանիշ: Մեր կրթահամալիրում անցկացվում են տարբեր մրցույթներ, որոնցից են Դիջիթեքը կամ բնագիտատեխնիկական ստուգատեսը: Աշակերտներմ առաջին դասարաններից սովորում են օգտվել համակարգչից և բազմազան համակարգչային ծրագրերից:

Անգլերեն

Homework

Опубликовано 29.11.2020 автором sergeyalexanyan

A

I had seen (see) this film already.
2John and Julie have (had) their car for about a year.
She has not taken (not / take) her driving test yet.
Sue has been (be) a tour guide since she left university.
Have you ridden (you / ride) into town on your new bike yet?
This new computer has made (make) my life a lot easiter.
We decided (not/decide) what to get Mark for his birthday yet.
Paul has ever met a famous person?

B

1. I’ve never played this game before.

A I’ve B I

2. Adam tided his room last night.

A has tidied B tidied
3. Have you lived here since 2005?

A Have you lived B Did you live
4. Carol and I went to the cinema three nights ago.

A have been B went
5. It’s the first time you’ve visited our flat, isn’t it?

A you’ve visited B you visited
6. They haven’t given the baby a name yet.

A haven’t given B didn’t give
7. Did you go to New York when you went to the States last summer?

A Have you been B Did you go
8. Have you ever sent an e-mail before.

A Have you ever sent B Did you ever send

C

1. The lesson hasn’t started yet.
2. The teacher has already written on the board.
3. Joe and Tim have just come into the classroom.
4. Tony hasn’t finished getting his books ready.
5. Christine has already opened her book.
6. Dave has dropped his pen on the floor.
7. He hasn’t picked it up yet.

D

Mandy: Hi Matt. How are you? What (1) have you been doing (you/do) recently?

Matt: Oh, hi Mandy! Well, (2) I’ve been studying (I/study) for my exams,

Mandy: That sounds boring (3) you been working (you/work) hard?

Matt: Very! Basically, (4) I’ve just been sitting ( I/just/sit) at my desk in my bedroom for the past three weeks and (5) I haven’t been going (I/not/go) out at all. (6) I’ve been working (I/work) with Michael, my best friend, some of the time, though, so at least I’ve had some company . How about you?

Mandy: Well, my mum and (7) I’ve been painting (I/paint) my bedroom for the last few days. That has been fun! And (8) we’ve also been planning (we also/plan) our summer holiday.

Matt: Great! Where are you going?

Mandy: Well, we haven’t decided yet. (9) We’ve been looking (We/look) at different places to see which we like best:

Matt: I’m sure you’ll have a great time, wherever you go. Oh, by the way, (10) I’ve been thinking (I/think) of haveing a party when i finish my exams. Would you like to come?

Mandy: Sure! That would be great!

E

1 I think I’ve heard / been hearing thet song before.

2 They haven’t arrived / been arriving yet, but they should be here soon.

3 You’ve written / been writing that e-mail for over an hour. How long is it going to take you?

4 Have you talked / been talking on the phone since eight o’clock?

5 Jo has already invited / been inviting Shirley to dinner.

6 I’ve read / been reading an interview with Bred Pitt, but i haven’t finshed it yet.

7 Have the boys played / been playing computer games since this morning?

F

1. Yet
2. For
3. Ever
4. Already
5. Since
6. Just
7. Never

Հայոց Լեզու

Քերականություն

Опубликовано 29.11.202006.12.2020 автором sergeyalexanyan

1․Մեր դպրոց նման չի ուրիշ դպրոցներին, բայց մեր դպրոցն էլ ունի սահմանափակումներ:Ինձ դուր է գալիս իմ դպրոցը, և իմ սիրելի անկյունը դա գրադարան է որտեղ մենք գնում ենք դասերից հետո և հագիստ խոսում։ ԵՎ ինձ դուր չի գալիս այն, որ մենք դասարանից դասարան ենք տեղափոխվում։

2․ա) ելևէջ, Իջևան, իջնել, վայրէջք, բ) բանբեր, բանակռիվ, բանաստեղծ, բանասեր, գ) սնափառ, սնամեջ, սնահավատ, սնապարծ

3. Աղվեսը թուղթ գտավ և այդ թուղթը տարավ գայլին։ Թագավորը ժլատ ու աչքածակ մարդ էր, և հրամայեց, որ կարասը իրեն տան: Թագավորը ժլատ ու այքածակ մարդ էր։ Կղզին լճի հարավ արևելքում էր։ ու լճի հյուսիսային ափից տարբերվում էր թե բուսականությամբ, թե կենդանիներով։ Խեղճ կապիկը պիտի վարժվի նեղլիկ վանդակին ու անընդհատ պիտի փորձի դուրս պրծնել այդտեղից։ Զինվորն իջեցրեց բացովի կամուրջը։ Չորս փոսի վրայով անցնելով՝ տիկինը մոտեցավ կոճղերին։ Կապիկը կես ժամում խժռեց իմ բերած բանանները։ Եվ մեր միջև կարծես թե բարեկամություն հաստատվեց։Որպես խայծ, ես վանդակի մեջ ամենագայթակղիչ բանանը կդնեմ և նրան համոզելու համար տերն առաջինը կմտնի վանդակը։

4.Նա պնդում է, որ եթե մարդը ժամանակի և տարածության միջանցքը մտնի, կհայտնվի նորից նույն տեղում, սակայն ավելի վաղ ժամանակակետում: Դոկտոր Թոռնի ներկայացրած ժամանակի մեքենայի նախագծումն այդ միջանցքը գնտվելու է երկու մետաղե սկավառակի միջև: Նրանցից մեկը լույսի արագությամբ պիտի շարժվի, պտույտ գործի ու նախնական դիրքին դառնա:

5.Սահարայի բեդվին ցեղերի մի քանի առաջնորդներ հյուր էին Ֆրանսիայում։ Այնպես եղավ, որ մի անգամ նրանց տարան մեծ ջրվեժի մո,տ։ Թվումէր սովորական ջրվեժ էր՝ գեղեցիկ ու հնչեղ։ Ջուրը բյուրեղապակե կոթողի նման ընկնում էր ցած։ Հյուրերին առաջարկեցին, որ փորձեն խմել։ Այ քեզ բան․․․ դա ջուր էր, խմելու ջուր․․․ Բեդվինները սքանչացելէին։ Անապատում քանի օր պետք է դեգերել ամենամետ ջրհորին հասնելու համար։ Քանի ժամ պետք է փորել անընդհատ փլչով ավազը, մինչև որ փոսի հատակին ջրիկ ցեխ հայտնվի։Անապատում ջուրը ոսկով են գնահատում։ Նրա ամենափոքր կաթիլներիցանգամ հողի վրա վառվումենզմրուխտ կայծերը։ Երբ մի տեղ անձրև է գալիս, ամբողջ Սահարայի մարդիկ շտապում են նայելու այդ տեղը։ Բեդվինները պատրաստ են հարյուրավոր կիլոմետրեր առաջգնալ, որպեսզի տեսնեն, թե խոտն ինչպես է աճում։ Իսկ այստեղ Փարիզում, այդ հրածք հեղուկն այնպես առատությամբ է թափվում, ասես հանկարծակի պատռվել է տկճորը, որի մեջ ամբողջ աշխարհի ջրի պաշարն է պահվում։ Ֆրանսիացի հյուրընկալը խնդրեց առաջգնալ։ Բայց բեդվիններն ուղղակի չէին կարողանում այնտեղից հեռանալ։ Հրաշք էր, և նրանք երկյուղածությամբ դիտում էին։

6.Եթե ես ստանայ ժամանակի մեքենա ես շատ կվախենայ գնալ ժամանակով հետ կամել առաջ որովհետև ես կարող եմ փոխել ժամանակը և փչացնել նրան դա շատ հեշտ է անել։ Ինձի թվում է ես 0կարող էյ գնալ մի երեք ամիս առաջ, որպեհզի տեսնել ինչ կարող է փոխվել և շատ զգույշ լինել։

7․Անգույն-դժգույն, անբախտ-դժբախտ, անգետ-տգետ, անշնորհք-ապաշնորհք, անարդյունք-ապարդյուն, անօրեն-տնօրեն, անձև-տձև:

8․Ինքն իրենից գոհ – ինքնագոհ, իրեն հավանող – ինքնահավան, իր կյանքի պատմությունը – ինքնակենսագրություն, ինքն իրեն կրթելը – ինքնակիրթ, իրեն ժխտելը – ինքնաժխտում, իրեն սիրելը – ինքնասիրահարված, իրեն կառավարելը — ինքնակառավարել:

9. սև արծիվն ու ածակ աղվեսը խաղաղ էին ապրում: խորամանկ գյուղացին հեշտ բռնեց տխմար թզուկին: մարդիկ խորհելուց նահանջում են անդուր գործից:

10.Ծովը խաղաղ էր քնած երեխայի նման։Արևը դեռ չէր ծագել․ և վաղորդայնի լռության մեջ ինչ-որ խորհուրդ կար։Ես նստած նայում էյ այս ծովին։Թվում էր․ թե ամբողջ աշխարհն է խաղաղ քնած։Բայց մի մարդ միայնակ նստած էր ծովափի խոնավ ավազին։Ի՞նչն էր այդքան վաղ ծովափ բերել նրան։Ես ուզում էյ մոտենալ և հարցնել բայց ես չհամարձակվեց դա անել։Եվ ես որոշեցի հետևել նրան ես նայում էյ նրան և զրմանում ինչ քան հանգիստ էր նա և ծովը։Ինձ թված թե ինքը իրական չէ։Բայց մի պահ ինքը հելավ և գնաց նայելով նրան ես մտածեցի։Իսկ իրոք կարող է լինել ամենիչ այդ քան հանգիստ։

11․»Արի» իմ մոտ զինվոր։Ես զգում եմ ինձ «արի» որովհետև ես պաշպանեցի իմ հայրենիքը։ Իմ մայրիկը իմ «սերնե»։ Ես «սիրահարվեցի» նրա վրա։ Այս ինչ հոտ է գալիս։Ես զգում եմ հաղթանակին «հոտը»։Ես գտել եմ մեծ «հոր» այս տեղ։Այս ինչ «հոր» էր փոր էլ իմ ընկերը։

12.Եթե ես ունենայ ժամանակի մեքենա ես կգնայ ապագա և կդիտեյ ինձի ապագայաում և կտեսնեյ ինչ է փոխվել։ Բայց ես կարող եմ հեշտ փոխել ժամանակը դրա պադճառով ես չեյ օգտագործելու ժամանակի մեքենա։

13.1. Ինչո՞ւ էր այդքան «տգեղ» քանդակ առել։ Անքաղաքավարի էր խոսում ընկերների հետ։Շատ անճաշակ դեմք ունի։(Անքաղաքավարի,տգեղ անճաշակ, անարվեստ)2.մեր նոր ընկերուհուն Նազելի անվանել։Եվ սրան էլ իմաստուն են համարել։ (Անվանել,համարել)3․Ինչ ասում էին․սուս փուս «անում էր»։Իմ գործը վերջացրեցի․ կարո՞ղ եմ հեռանալ։Որաշումը որ չիրագործի, չի հանգստանա։(Վերջացնել,անել,իրագործել)4.Բազում հարցերին մի ձևով էր պատասխանում․լուռ մնալով։Դեռ համբերում եմ, որ տեսնեմ, թե մինչև երբ է չարություն անելու։Արձագանքները վերջացան։(Լուռ մնալ,համբերել,վերջանանալ)5․Ափսեները տեղավորեց պահարանը։Եկավ ու իր օրենքները հաստատեց։Ջեռքի գիրքը մի կերպ խցկեց լիքը լցրած պայուսկն ու դուրս եկավ։ (Սեղավորել,հաստատել,խցկել,ձևացնել)

16․Ա․ հեռագիր – հեռագրեր, արոտավայր – արոտավայրեր, լրագիր – լրագրեր, ծառաբուն – ծառաբներ, մրգաջուր – մրգաջրեր, մրջնաբույն – մրջնաբներ, ծաղկեփունջ – ծաղկեփնջեր, միջնապատ – միջնապատեր։Բ․ Մեծատուն – մեծատներ, զինակիր – զինակրեր, ժամացույց – ժամացույցներ, կողմնացույց – կողմնացույցեր, երգահան – երգահաններ, քարհատ – քարհատներ, պատմագիր – պատմագրեր, քանդակագործ – քանդակագործներ։

17․ Ուշադրություն դարձրու, թե ը կամ ն մասնիկը բառին ի՞նչ օրինաչափությամբ է ավելանում։

Գործը վաղվան մի թող։ Գործնէ անմահ։ Գործն անմահ է։Ավելի քան հարյուր տարի նավը մնաց ծովի հատակին։ Նավն ավելի քան հարյուր տարի սուզված մնաց։Ուսումնասիրում էր իրենց գյուղի բույսերը ։ Իրենց գյուղի բույսերն էր ուսումնասիրում։Սիրտը գործում էր օր ու գիշեր։ Սիրտն օր ու գիշեր գործում էր։Հետքերը տանում էին անտառ։ Հետքերն անտառ էին տանում։Աղեղնավորը ներկաներին սպառնում էր ու գոռգորում։ Աղեղնավորն սպառնում էչ ներկաներին ու գոռգոռում։Աղջիկը հավանաբար շտապում էր։ Աղջիկն շտապում էր հավանաբար։Գինին կարասներում էին պահում։ Գինին էին պահում կարասներում։Տղան ցանկապատի վարյոց թռավ։ Տղան էր ցանկապատի վրայից թռչողը։Ինչպես հասկացա, ն դրվում էր այն ժամանակ երբ ենթակայից հետո գալիս էր ստորոգյալը։ Բայց կար նաև դեպք, որտեղ երբ բառը սկսվում է ձայնավորով, ապա նրա նախորդ բառի վերջում պետք է դնենք ն, որպեսզի ավելի գեղեցիկ կարդացվի։ Մի դեպք էլ կար, երբ գործողությունը կատարում է գոյականը և շեշտը դրված է հենց գոյականի վրա և այն գտնվում է նախադասության սկզբում, ապա այն գրվում է ը-ով։

18. Հետևություններից ո՞րն է համապատասխանում տեքստին։ Ընտրությունդ պատճառաբանիր։ Կարող ես այլ հետևություն անել։Արագիլին հարցրին․-Իմաստուն հավք, ինչո՞ւ ես անվերջ մեկ ոտքի վրա կանգնում։Պատասխանեց․-Որպեսզի գոնե մի քիչ թեթևացնեմ աշխարհի բեռը։Հետևություն։ա) Մարդիկ մեծամիտ են ու շատ կարևորում են իրենց։ Նրանց թվում է, թե իրենք են տանում աշխարհի հոգսը, և իրենցից է կախված, թե աշխարհն ինչպես է ապրում։բ) Կա մարդ, որ այնքան բարի է, որ աշխարհն ու մարդկանց ներողություն չտալու համար պատրաստ է մեկ ոտքի վրա ապրելու։ Իր կյանքը կդժվարացնի, միայն թե ուրիշների համար հեշտ լինի։գ) Ծույլ մարդիկ իրենց բան ու գործը թողաց, ամբողջ օրը կարծես աշխարհի հոգսն են հոգում։դ) Կան պարծենկոտ մարդիկ, որոնք իրենց ամենասովորական արարքները շատ են կարևորում ու դրանք վեհ գաղափարներով բացատրում։ե) Բոլոր մարդիկ պետք է մեկ ոտք ունենան, որ երկրի բեռը թեթև լինի։զ) Մարդիկ պետք է հարգեն դիմացիների սովորությունները և դրանց վերաբերվող ավելորդ հարցեր չտան, թե չէ երբեմն շատ անհեթեթ պատասխաններ կլսեն։ Ամեն ինչ չէ, որ բացատրելի է։է) Մարդիկ այնքան եսասեր ու շահամոլ են, որ երբեք, մի թռչունի չափ անգամ չեն մտածի իրենց երկրի մասին։Ես ինչպես հասկացա, արագիլը մեկ ոտքը բարձրացնում է, որպեսզի երկրի հոգսը թեթևացնի։ Բայց համաձայն չեմ, որ պետք է ամեն մարդ մեկ ոտք ունենա, որ աշխարի հոգսը թեթևանա, մենք ունենք այդ ոտքերը և պետք է օգտագործենք։ Բայց բեռ ասելով ես կարող եմ ասել, որ դա աղբն է, այո բեռը աղբն է, որը մարդիկ աշխարհով մեկ տարածում են և դա է մեծ բեռը աշխարհի համար։

19․ Տրված բարդ բառերի առաջին մասը փոխելով՝ նոր բարդ բառեր ստացիր և բոլոր բառերը բացատրիր։Ոսկեշար — ոսկեգույն, բազմազբաղ — բազմազան, բազկատարած — բազկաթոռ, գնդացիր — գնդակ, ստրկահոգի — ստրկական, սիրահոժար — սիրահարված, մեղմանվագ — մեղմօրոր, սառցալեռ — սառցաբեկոր, բանաձև — բանասեր, գաղտագողի — գաղտնի։

20. Ընդգծված բառերն ու բառակապակցությունները փոխարինի՛ր համապատասխան ածականներով:Օրինակ՝ Երկրին մոտ տարածությունում տիեզերանավի հանդիպեցին: – Երկրամերձ տարածությունում տիեզերանավի հանդիպեցին:

Հայոց աշխարհում, Արարատի դաշտի հարավում, մի հրաշալի ու անձեռակերտ կոթող կա: Դա Արարատն է՝ երկնասլաց, մեկուսի լեռների զանգված՝ կոնի նմանվող զույգ գագաթներով: Մասիսն ու Սիսը հանգած հրաբուխներ են: Մասսի ժայռապատգագաթը ծածկված է հավերժական ձյունով: Սսի գագաթի մասը նույնպես քարածածկ է: Լանջերը կտրտված են ճառագայթաձև ձորակներով ու հեղեղատներով: Լանջերին խոտառատ արոտները ու թփուտներ կան, ներքևի գոտում՝ այլևայլ թռչուններ ու կենդանիներ: Հնում լեռը հռչակված էր որպես արքաների որսատեղի:Մասիսը զերծ չի մնացել բնության աղետներից: Նրա հյուսիս-արևելյան լանջի խորխորատը, հայտնի Մասյաց վիհ անունով, որ գագաթնամերձ մասում ավելի քան հազար մետր խորություն ունի, առաջացել է երկրաշարժից:

21.

Գտածոն յոթանասուն միլիոն տարվա հնություն ուներ։

Միայն տասը ամիս հետո տուփը կարելի է բացել։

Փոքրիկ հովիվը երեսուն-երեսունհինգ գառ էր պահում։

Մի օր երեքը գայլի բաժին դարձավ։ Հիսուներկու շենքից տասներեքը կառուցվել է։ Տասներկու օր մնաց քարանձավում․ մինչև որ անձքվի մուտքը բացեց։

Բացատում րնկույցի չորս ծառ կա։ Միայն մի քաղաքում են խոսում։

23.

Մի վարժապետ ի՜են մեծարելու հատուկ ծեսեր էր նշակել սաների համար։ Օրինակ ՝ երբ փռշտում էր․ երեծաները ոտքի էին ելնում ու․ ամեն վանկի վրա ծափ զարկելով․ միաբերան վանկարկում․-Առող-ջու-թյուն,վար-ժա-պե՜տ․․․

Մի անգամ այս վարժապետը պարանը փաթաթեց մեջքին ու իջավ ջրհորը․ որ ծարավ երեխաների համար ջուր հանի։ Պատրանն էլ երեխաներին էին բռնել։ Հանկարծ նա փռշտաց։Երեխաները տեղնուտեղը բաց թո-Ա-ռող-ջու-թյուն,վար-ժա-պե՜տ․․․

Վարժապետը չհասցրեց շնորհակալություն հայտնել։

Ժամանակին մի վարժապետ կար։Վարժապետը շատ էր սիրում, որ մարդիկ իրեն մեծարեն։Մի անգամ վարժապետը երեխաներին քաղաքից դուրս էչ տարել։ Շուտով ջրհորի սառն օդն ու պատերի թացությունը վարժապետի քիթը մտան։ Մի խարխուլ ջրհոր գտան։Վարժապետը պարանը փաթաթեց մեջքին ու իջավ ջրհորը․ որ ծարավ երեխաների համար ջուր հանի։ Հանկարծ պրանի ծայրն աստիճանաբար բաց ին թողնում։Վարջապետը փռշտաց։Երեխաները տեղնուտեղը բաց թո-Ա-ռող-ջու-թյուն,վար-ժա-պե՜տ․․․

Վարժապետը չհասցրեց շնորհակալություն հայտնել։

24.

Իմ բակը շատ հանգիստ բակ է։ Ես առաջ շատ եյ սիրում խախալ բակում, բայց ինչքան ես մեծանում եյ այդքան էլ քիչ եյ գնում բակ։ Հիմա ես չգիտեմ ինչ են անում իմ բակի ըկերները, բայց ես մինչև հիմա ունեմ այն ինչ կարելի է հիշել։

25.

Երբ երգի ձայնը գլուխն էր գցում։(երգել — ե՛րբ)

Ձիու սիրտը պայթել էր քուռակի համար վաղենալուց։ (վախենալ — ին-չի՛ց)

Կենսախինդ մարդիկ վախենում են տխուր երևալ: (լուրջ, տխուր կամ ծանր երևալ — ինչի՞ց)

Ու Մոսկվա գնալուց առաջ մի երկու օրով ման է գալիս հարազատ վայրերում։(գնալ — ինչր՛ց)

Մեղր լցնելուց մի կաթիլ գետին թափեց։ (լցնել — ե՞րբ)

27.

Անարվեստ, անդեմ, անդուռ,անիվ, անսիրտ, անահ անուշ, անմահ, անուն, դժոխք,դժգոհ, դժբախտ,դժնի, դժկամ, ապագա,ապարդյուն, ապերախտ,ապուր,ապաշնորհ,ապուշ,ապտակ,տարի,տկար,տհաճ,տպել,տգեղ,տխուր,չամիչ,չտես,չկամ,չարիք։

29․

Արքայի դեմքը տեսնելու համար էր այդչափ երկար ժամփան կտրել։ Երեխաներն իրենց համար պար էին գալիս, ապա՝ շուռ գալիս, իրենք իրենց ծախ տալիս ու զվարթ, աշխարհքով մեկ լինում։ Լուսանում է․ սարի ետևից դուրս է գալիս արեգակը։ Մի գարնան իրիկուն դռանը նստած ցրույց էինք անում։<Թե ուզում եք, որ չմեռնեմ, — ասում է արքան,- գնացեք ու անմահական ջուրը բերեք, որ ըմպեմ ու վեր կենամ տեղիցս>։

31.

Արտաքուստ հանգսիտ ու խաղաղ սպասում էր։ Միայն մերթ ընդ մերթ ժամացույցին նետած հայացքներն էին մատնում, որ շտապում է։ Վերջապես ավտոբուսը եկավ, մոտեցավ, ուզում էր բարձրանալ, բայց սևեռուն ինչ որ հայացք նրան ստիպեց շրջվել։ Երբ նա շրջվեց, տեսավ մի ծեր կնոջ, ով այլայլված հայացքով նայում էր նրան։ Տղամարդը մի հարազատ հայացք նկատեց կնոջից, նա հիշեց իր պատանեկան ժամանակները, նրա աչքերը նման էին իր մոր աչքերին։ Հանկարծ տղան հուզվեց և փորձեց օգնել այդ կնոջը։ Կինը հաշմանդամ էր և նա սայլակի վրա էր։ Տղան հիշեց, որ երբ նա ութ տարեկան էր, մայրը անհասկանալի պատճառով տնից հեռացավ։ Նա օգնեց կնոջը և տվեց մոր անունը։ Մոր աչքերը լցվեցին, նա հիշեց տղային։ Հանկարծ մոտեցան երկու երիտասարդներ և ասացին ծեր կնոջը։

-Մայրիկ, իսկ երբ է շարժվելու ավտոբուսը․

Տղան հասկացավ, որ մայրն արդեն ուրիշ ընտանիք ունի, նրա անուշադարության պատճառով։

32.

Եթե նա ասի ճշմարտությունը, ապա նրան կսպանեն

Քանի որ ուսուցիչը բացակայում է, հետևաբար մաթեմատիկա չենք անի

Որովհետև նա նրան դուր չէր գալիս, ուստի նա չամուսնացավ

Քանզի մեր այգին գտնվում է արևի ճառագայթների տակ, ուրեմն մրգերն ավելի հասուն կլինեն։

33.

Եթե վագոնավարն ուրիշ ուղիներ չփնտրի, տրամվայը ուրիշ գծերից դուրս չի գա։

Այդ ուղտերին չեք տեսնի, եթե կենդանաբանակ այգի չգնաք։

Եթե փղի վրա չհարձակվեք, նա էլ ժանիքը գործի չի դնի։

Փիղը վերից վար չի ջրում իրեն, երբ շոգ չի լինում։

Եթե սագը չի սուզվում է, ուրեմն անչրև չի գալու։ Իսկ եթե մի ոտքի վրա չի կանգնում ու գլուխը չի թաքցնում թևի տակ, սաստիկ ցուրտ չի լինելու։ Երբ սագերը դեպի հարավ չեն չվում, ուրեմն ձմեռը մոտ չէ։

Հողի մեջ որ փոս չգտնեն, բույն չեն սարքի։

34.

ա) Մեր պարտեզում վարդի թուփ է աճում։ -բ) Մեր պարտեզում վարդի թուփ ենք աճեցնում։

ա) Ջերմասեր բազմաթիվ բույսեր ու կենդանիներ ոչնչացան ու անհետացան — բ) Ցուրտը բազմաթիվ ջերմասեր բույսեր ոչնչացրեց ու անհետացրեց։

ա) Գարնանը ձյունը հալվում է ու գոլորշիանում — բ) Գարնանը արևը ձյունը հալեցնում ու գոլորշիացնում է

Սա այսպես է գրվում, քանի որ փոխվում է ենթական, այդ գործողությունը ոչ թե նրանք են անում, այլ արդեն մեկ այլ ենթակա։

35.

Վկայել ապագան

Հավատալ Աստծուն

Հավատացնել սուտը

36.

ԱՄՆ-ի Նյու Ջերսի նահանգում մի փոքրիկ քաղաք կա։ Արդեն հարյուր տարի է, ինչ այնտեղ կիրակի օրը հայտարարված է լռության օր։ Այդ օրը տրանսպորտի երթևեկությունն արգելված է։ Թերթերն առաքվում են հեծանիվներով։ Փողոցները ծանր, թուջե շղթաներով ցանկապատվում են ու փականքով փակվում։

38.

Թիռ — թիթեռ, թռվռալ, թռչկոտել

Բառ — բառիմաստ, բառակապակություն, բառարան

Գիր — գրել, գրաբար, գրիչ

Մուռ — մուրալ, մուրացկան, մուր

39.

Մտահոգ որդիներն անհանգստանում էին։

Դավաճան ընկերդ արդեն գնացել է։

Անվախ արշավախումբը վերդարձավ լեռներից։

Քո հիասքանչ երգը գրավեց մարդկանց։

40.

Այդ նամակը կարդալիս նա գունատվեց։

Ամբողջ երեկո կարդալուց հոգնաց՝ դուրս եկավ զբոսնելու։

Այդ տունը կառուցելիս սպասում էր որդու վերադարձին։

Չգիտես ինչու վախենում էր իր վերջին կամուրջը մինչև վերջ կառուցելուց։

Ականջները խշշում էին ամբողջ օրն այդ աղմուկը լսելուց։

Իրիկնադեմին տուն դառնալիս մի անգամ էլ հիշեց խոստումը։

Վիրավորվել էր ընկերոջ՝ առանց պատճառը հետ վերադառնալուց։

Վրա-վրա հիվանդանալիս նիհարել էր։ Հիվանդանալուց միշտ էլ նիհարում է։

41.

Քերիչ — իչ

Գրիչ — իչ

Կապիչ — իչ

Քամիչ — իչ

Թակիչ — իչ

Ըմելիք — իք

Բացիչ — իչ

Գործիք — իք

Խաղալիք — իք

Ուտելիք — իք

Խմելիք — իք

Հագուստ — ուստ

Ձգիչ — իչ

Փակիչ — իչ

Խթացուցիչ — ուցիչ

Փաթաթիչ -իչ

Ճոճանակ — անակ

Գանձել — ?

Զսպանակ — անակ

Սղիչ — իչ

Ջնջիչ — իչ

Ծածկիչ — իչ

Կապիչ — իչ

Օրորան — ան?

42.

Հանում եմ — 4-րդ, 5-րդ, 6-րդ, 8-րդ, 10-րդ և 12-րդ նախադասությունները։

ա) Վազել — վազեցնել, պարել — պարացնել, աշխատել — աշխատացնել, ուտել — ուտեցնել, կարմրել — կարմրեցնել, սովորել — սովորեցնել, խմել — խմեցնել, շփոթել — շփոթեցնել, լռել — լռեցնել, վստահել — վստահեցնել, հագենալ — հագեցնել, մոտենալ — մոտեցնել, մերձենալ — մերձացնել։

բ) շանը վազեցնել, տղային պարացնել, մարդկանց աշպատացնել, երեխային ուտեցնել, պատերը կարմրեցնել, աշախկերտներին սոորեցնել, գործնկերներին խմեցնել, ճամբորդին շփոթեցնել, երեխաներին լռեցնել, հիվանդին վստահեցնել, սովածներին հագեցնել, սեղանը մոտեցնել, իրար մերձացնել։

44.

Բառագետ, վիրահատություն, միաբանել, սևամազ, մանրամասն, սրբագիր, մազագանգուր, փայտաբարձ, մթնագիշեր, դյուրաբեկ, մրրկաբաշ, որմնագիր։

45․ սա ասում ենք ոչ կենդանի առարկայի մասին, դա ասում ենք գործողթյունների մասին, իսկ նա ասում ենք կենդանի էակների մաիսն։

46․

Որպիսին -> Ինչպիսին

Որպիսի -> Ինրպիսի

Որպեսզի -> պետք է

Որպեսզի -> ուզում էր

Նա շուտ գանց տուն, որպեսզի հասցներ անել դասերը։

Ամեն ինչ թողեց ու վազեց, որպեսզի փրկի ընկերոչը

Գլխին գլխարկ էր դրել, որպեսզի շատ էրեսը չերեվա։

Այստեղ այնպիսի բաներ կան, որպիսին աշխարը դեռ չի տեսել։

Այնպիսի գեղեցկություն տեսա, որպիսին դեռ կյանքում չէի տեսել, ու երևէի էլ չտեսնեմել։

Օ այս ինչ համեղ էր, ինչպիսի հոտ, որպիսի բուրմունք․․․

47.

ա) խոցված, նեղացած

բ) Հմայել, սեփականել

գ) կառուցել, կասեցնել, շինել

48․

Ընկնել փոսը։

Ընկած լինել գետնին։

49․

Ձկնորսի ցանցը մի ձկնին ընկավ, այնել ոչ թե հասարակ այլ մի ոսկե ձկնիկ գլխինել թագ։

Նայում էի ծովի ալիքներին, և կարծես ալիքների մեջ լսում էի մի երգ, որի պատճառով աչքերս սկսեցին փակվել, և ինձ զգում էի ասես կրկին երեխա լինեի մորս գրկում։

Նավից ապշախար հատևում էին իրենց համար հանգիստ ապռող հնդկացիներին, և ծիծաղում էին ու ծաղրում, ոնցոր կենդանուն վանդակի մեջ։

Ամբողջ որը շրջելուց հետո հասանք ֆառաոնի դղյակին, և այնտեղ տեսանք այն, ինչ ոչմեկ չեր սպասի։

50.Գահընկեց-գահից ընկնել

իշխանազուն- իշխանի որդի

արևազուն-արևից ծնված

արյունարբու-արյուն խմող

Արքայանիստ- թագավորի գահ

դյուրաբեկ-հեշտ կոտրվող

գավաթակից-բաժակի ընկեր

Դրկից-հարևան

51․

Եգիպտոսի ամենամեծ հրաշալիքը, Քեոպսի բուրգն է։

Մեքսիկայում տարածբում է ֆուտբոլի մի նոր տեսակ։

Ամազոնի ավազանում մի հետաքրքիր ծառ է աճում։

Նորվեգիաացի հայտնի ճանապարհորդ, հետազոտող ու գրող Թուր Հեյերդալը նորից ուղևորվեց Զատիկի կղզին։ Այս անգամ նրան ճանապարհորդության են հանել քարե հսկայական քանդակները, որոնք տասնվեց դար առաջ են ստեղծվել։ Ովքեր են դրանց հեղինակները, ինչպե՜ս են դրանք մի քանի կիլոմետր հեռու գտնվող քարհանքից հասցվել այդտեղ։ Քսան տոննանոց արձաննեևը, կանգնած են ուղահայաց դիրքւվ։

Նրա վրանը լիքնե էր թխվածքի փշրանքով, դրանից բացի ոչինչ չեր ուտում։

Հրազատները հաջողություն մաղթելու փոխարեն մի անգամ էլ լա՜վ դնգստեցին Փղիկին:

Հնագետներին մի քանի ամիս է պետք իրենց գործն անելու համար։

Անապատում քամու էնէրգիան կարելի է օգտագործել տնտեսական նպատակներում։

53․ Թիվ ցույց տվող բառերը գտիր։ Առարկա ցույց տվող բառերը ո՞ր դեպքում են հոգնակի ձևով գործածվում նրանց հետ։

Միջոցառմանը հարյուր իննսունվեց երեխա մասնակցեց։

Մասնակից հարյուր իննսունվեց երեխաները նույն երգը երգեցին։

Երբեմն սառնամանիքների ժամանակ, երկնքում երկու կամ երեք արև է երևում։ Մի անգամ 1868 թ․ ապրիլի իննին, ուրալյան երկնքում միաժամանակ ութ արև երևաց։ Մեկն իսկական էր, մնացած ութ արևները կեղծ էին։

Երբ գործողությունը հոգնակի թվով է կազմած, ապա գոյականն էլ է այդպես կազմվում։

55․ Նախադասությունները փակագծում գրված շաղկապով կամ շաղկապական բառով միացրու, անհրաժեշտ դեպքում դրանցում որոշ փոփոխություններ արա։

Գառնուկը ջրհորում ինչ որ մի բան տեսավ։ Դա տեսնելիս դաշտում կփախչեր։

Պապն այդ օրը ինչ որ բան էր պատմում, աղջիկը դա վաղուց էր ուզում իմանալ։

Պայմանը սա էր, որ Գիքորը պիտի տուն մաքրեր, ամաններ լվանալ, ոտնամաններ սրբեր։

Քերականության մասին մի բան եմ լսել, որ բոլոր արվեստների հիմքն է։

Մի թռչունը չի կարող Եգիպտոս չվել, որովհետև Եգիպտոսի տեղը չգիտի։

Ամեն գարնան երկու հակառակորդների հանդիպումը դառնում էր ավելի վտանգավոր, քանի որ ձմռան պարապությունից ուժ ու եռանդ ստացած՝ նրանք ավելի կատաղի էին դառնում։

Առարակագիր Եզոպոսը մի անգամ մտավ նավաշինարան, որտեղ նավաշինարարները սկսեցին նրան ծաղրել և բարկացնել։

Ծարավ այծը մոտեցավ ջրհորին, որտեղ աղվեսն էր նստավծ։

Մրջյունը մի ժամանակ մարդ էր, որը զբաղվում էր հացահատիկի մշակությամբ։

Պատանին գնաց մի ալեհեր մարդու մոտ, որպեսզի հարցնի ճանապարհի մասին։

Նավազը որդուն ուղարկեց ուսումնարան, որ քերականություն սովորի։

56․ Նախադասությանը ինչպե՞ս, ի՞նչ ձևով, ինչքան հարցերին պատասխանող բառեր կամ բառակապակություններ ավելացրու։

Հանգստացած թագավորը արագ նստեց։

Հանդարտված առյուծները հպարտ կանգնեցին նրա գահավորականի մոտ։

Հիավանդ մարդը զզվելով դեղ խմեց։

59.«Մրջյունը մի Ժամանակ մարդ է լինում և զբաղվում է հա ցահաաիկ մ շա կե լո վ

Մրջյունը մի ժամանակ մարդ է և զբաղվում է հացահատիկ մշակելով: Բայց նա չբավարարվեց իր աշխատանքի պտուղներով. նախանձում է և գողություն է անում: Այդ ագահության պատճառով Զեվսը զայրացավ և նրան միջատ դարձրեց: Բայց նոր կերպարանքի մեջ է նա բնույթը չփոխեց ու մնաց դաշտերում ու կալերու մ վազվզող, ցորենի ու գարու պաշար հավաքող:

62․

Կանգնած էի կապիկների վանդակի մոտ և շոյում էի ձագուկներին։

Ձագուկները վանդակի արանքից շոյում էին տասը րոպե։

Կապիկները վանդակի մոտ կանգնած՝ շոյում էին փրչոտ ձագուկներին։

Տասը րոպե Բիլը կանգնած էի կապիկների վանդակի մոտ։

Բիլը անհանբեր էր և շտապողական, բայց շոյում էր ձագուկներին։

63.

Ա. Առաջին մոլորակի վրա մի թագավոր էր ապրում: Ծիրանիով և կնգումի մորթիով պճնված՝ նա բազմել էր շատ հասարակ, բայց այնուամենայնիվ փառահեղ իր գահին:

Ահա և հպատակը,— բացականչեց թագավորը՝ տեսնելով Փոքրիկ իշխանին:

«Այդ ինչպե՞ս ճանաչեց,-անցավ Փոքրիկ իշխանի մտքով,- չէ՞ որ ինձ առաջին անգամ է տեսնում»: Փոքրիկ իշխանը մտածում էր.«Այսքան բարձր սարից այս ամբողջ մոլորակը և նրա վրայի մարդկանց կտեսնեմ»: Բայց նա ասեղի նման բարակ ու սուր ժայռեր տեսավ միայն: «Ինչ տարօրինակ մոլորակ է, մտածեց Փոքրիկ իշխանը,- բոլորովին չոր է և աղի, ամբողջովին պատած է ասեղներով»: Բ. «Բոլորը բնության օրենքներին են ենթարկվում, նույնիսկ երբ նրան են հակադրվում, նրա հետ են գործում նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ցանկանում են նրա դեմ գործել»,- ասել է Գյոթեն: Գյոթեն գրել է, «Բնության պսակը սերն է: Միայն սիրո միջոցով են մոտենում նրան»: Գ. Շվեյցարական Ալպերում ճանապարհորդներին ծաղիկները չքաղելու կոչ են անում: Այդ կոչերն արված են՝ ազգային հոգեբանությունը հաշվի առնելով: Ֆրանսերեն մակագրությունն ասում է «Ծաղիկներով հիացե՛ք, բայց մի՛ սպանեք նրանց»: Կոչն անգլերեն հնչում է որպես քաղաքավարի խնդրանք. «Խնդրում ենք ծաղիկները մի՛ քաղեք»: Գերմաներեն արգելքը կտրուկ է .«Մի՛ քաղեք ծաղիկները»:

64.

Հազարամյակներ առաջ մարդիկ չգիտեին, թե ի՛նչ է փողը, պարզապես զանազան առարկաներ էին փոխանակում միմյանց հետ: Բրուտները խեցե ամաններ ու սափորներ էին տալիս, դարբինները՝ դանակներ, կացիններ ու նետերի ծայրապանակներ, երկրագործները՝ հացահատիկ, յուղ, գինի, անասնապահները՝ միս, բուրդ, կաշի, հաղթանակած մարտիկներն էլ՝ իրենց գերիները:

Բայց փոխանակություն կատարելը բարդ էր, քանի որ իրերն ու մթերքները տարբեր արժեքներ ունեին: Արժեքը կախված էր նրանից, թե ինչքա՛ն աշխատանք էր ծախսվել այս կամ այն առարկան կամ մթերքը ստանալու համար, կամ դրանք ձեռք բերելու համար ի՛նչ դժվարություններ ու վտանգներ էին հաղթահարվել: Մեկ ոչխարի դիմաց, օրինակ, կարելի էր երկու կացին կամ չորս սափոր կամ էլ մեկ անդրավարտիք ստանալ, իսկ հովազի ժանիքներից ու ճիրաններից պատրաստված ապարանջանի փոխարեն՝ նավակ կամ մի զույգ եզ:

Փոխանակությունը պարզեցնելու համար մարդիկ փորձում էին իբրև փոխանակման միջոց ծառայող ամենահարմար առարկան գտնել: Անասունը, մթերքն ու մորթեղենը, որպես փող, հարմար չէին, որովհետև խնամք էին պահանջում ու շուտ էին փչանում: Մարդիկ աստիճանաբար հասկացել էին, որ փողը ոչ թե ժամանակավոր, այլ մշտական ու հաստատուն պիտի լիներ: Նաև դիմացկուն լիներ, որ ձեռքից ձեռք անցնելիս շուտ չփչանար: Թեթև լիներ, որ կրելը հեշտ լիներ: Իսկ արժեքը և´ եզան ու տան, և՛ նավի ու հողակտորի, և՛ ցանկացած այլ առարկայի արժեքի հետ պիտի համեմատվեր: Ու պիտի բաժանվեր մանր մասերի, որ մանր առարկաների գնումներ էլ կատարվեին։

Դրա հետ նոր պահանջ ծագեց: Հարկավոր էր, որ ամենամանր մասերի բաժանելու ժամանակ էլ փողի ընդհանուր արժեքը չփոքրանար: Օրինակ, եթե մորթին բաժանեին մանր կտորների, կտրոներից ամեն մեկի արժեքն էլ զրո կլիներ, միաժամանակ բոլորինն էլ: Բոլորը, այդ պահանջներին քիչ թե շատ համապատասխանող առաջին փողերից էին խեցիները:

65.

Քնացնել, հաշտեցնել, լռեցնել, , լսեցնել, ճերմակացնել, կարմրացնել, վախեցնել, աշխատացնել, հնչեցնել, պարզեցնել, ցավեցնել, վստահեցնել, ծառայացնել, ապրեցնել:

66.

Արդեն մութն ընկնում էր, ու գյուղ իջնելու ժամանակն էր։ Գյուղն էլ շատ մոտ էր։ Ուլիկ՛ն ասաց․

Գիտեմ, որ քո զոհն եմ, ու վերջը պիտի ուտես ինձ։ Բայց մի խնդրանք ունեմ՝ սրինգդ նվագիր, պարեմ հետո կեր։ Գայլը նվագեց Նա շատ բարձր ու գայլավարի էր նվագում։ Շները լսեցին ու ընկան նրա ետեից։ Փախչելիս գայլը շուռ եկավ դեպի ուլիկը։ Նա ասաց․
— Սե՛ղն է ինձ մսագործն՝ ո՛ւր․ երաժիշտն՝ ուր։

Արդեն մութն ընկնում էր, ու գյուղ իջնելու ժամանակն էր։ Գյուղն էլ շատ մոտ էր։ Նա շատ բարձր ու գայլավարի էր նվագում։

67․

Տիրապետել ինչի՞(ն) — Լեզվին,գործիքին,գործին։

Տիրել ի՞նչը․ (ինչի՞ն)․ ո՞ւմ — Երկրին, համակրքչին, գահին։

Դավանել ինչի՞ն — Կրոնին, Երկուքին, կդավանին

68․

Ի՞իչ պատժել, ի՞նչ բան։Հայրը բակում կանգնած․ քթի տակ խորամանկ ժպտալով նրան էր դիմավորում։Նա նայեց հայրիկի վրա և ուրախացավ։Նա մոտեցավ հայրիկի մոտ և իրանք գնացին տուն։ ի՞նչ լավ է, որ ամեն ինչ լավ վերձացավ։

69․

Որսորդներին, որ իրենց շների հետ երբ հայտնվեցին։Երբ վախկոտ նապաստակն իր համար թռչկոտում էր անտառի բացատում։(երբ,երբ,որ)

71.Ցուրաքանչյուր նախադասության մեջ ո՜ւմ են ցույց տալիս նա, էնքը {նրանք, էրենք) բառերը (դերանունները):

Օրինակ ‘Տղայի հայրն իրենով է պարծենում: — Հորը:

Տղայի հայրը նրանով է պարծենում: — Տղային:

Տղան ընկերոջ մասին ասում էր, որ տղան վախենում է օձի լեղվից, մինչդեռ տղան գիտե. որ օձերը յհղվով միայն հոտոտում ու շոշափում են:

Աղջիկը զարմացած նայեց տատին,աղջիկը այդքան ոգևորված չէ՞ր տեսել, ի՞նչ է:

Աղջիկը զարմացած նայեց տատին,աղջիկը նրան այդքան ոգևորված չէ՞ր տեսել, ի՞նչ է:

Ծերունին տղայի կողքին Ծերունունի մանկությունն էր հիշում:

Ծ՜երունին տղայի կողքին Ծերունին մանկությունն էր հիշում:

Գայլն էրեն հսոէոզում էր, որ էնքը չի վախենում շներից:

Գայլը նրան համոզում էր, որ նա չի վախենում շներից:

72.Բրիստին Լիսկեիչը փոքրիկ միայնակ առագաստանավով շուրջերկրյա ճանսայայւհորւյություն կատարեց երկիր մոյորա֊ կի ?ուրջր:

75․

Ա. Ամերիկացի գիտնականների հետազոտություններից պարզվել է. որ մարդն օրական միջին հաշվով կես ժամ խոսում է: Բ. Մարդն օրական խոսում է միջին հաշվով կես ժամ: Դա պարզվել է ամերիկացի գիտնականների հետազոտություններից։

Ա. Լեհական Ենջա վեյ փոքրիկ բնակավայրն ամբողջ Եվրո- պայա մ հայտնի է եդակի ժամացույցների թանգարանով, որտեղ չորս հարյուր ժամսսյույց է ցուցադրված: Բ. Լեհական են* ջուվեյ փոքրիկ բնակավայրն ամբողջ Եվրոսյայում հայտնի է եզակի ժամացույցների թանգարանով: Այնտեղ չորս հարյուր ժամացույց է ցուցադրված:Ա. Թանգարանի այցելուներն անպայման մտնում են նաե գրադարան, որտեղ կարդա մ են ժամացույցների ե նրանց պատմա թյան մասին: Р. Թանգարանի այցելուներն անպայման մտնում են նաե գրադարան: Այնտեղ

Ա. Դրանց մեջ Լ նաե արեգակնային մի ժամացույց որը պատրսատվհլ է տասնվեցերորդ դարում: Բ. Դրանց մեջ է նան արեգակնային մի Ժամացույց: Դա պատրաստվել է տասնվեցերորդ դարում:

ա) Տղային

բ) Ձկան

գ) հոնք

դ) տնօրեն

80․ Հորինիր երկխոսություն

Փողոցի մայթով դեպի իրար, քայլում էին երկու առաջին հայածքից անծանոթ մարդ։ Մոտենալով իրար սկսում են նայել իրար, կարծես արդեն մի տեղ տեսնվել են։ Երբ վերջապես հասնում են իրար երկուսնել կանգնում են։

Ինչքան քայլում էի, նայում էի ու աննթհատ մտածում էի որ ձեզ մի տեղ արդեն տեսել եմ։
Հա․ — ասում է նա ծիծաղելիս․ — ես էլ էի այդպես մտածում։

Համաշխարհային պատմություն, Հայոց պատմություն

Հայ ժողովուրդը Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին

Опубликовано 25.11.2020 автором sergeyalexanyan

Երկրորդ աշխարհամարտին աշխարհի այլ ժողովուրդների շարքում մեծագույն մասնակցություն ունեցան նաև հայերը: Պատմության մեջ չի եղել համանման մի պատերազմ, որտեղ հայերը այդքան մեծ ներգրավվածություն ունենան: Նախադեպն այդ իհարկե կապված է Երկրորդ աշխարհամարտի համընդգրկուն բնույթի հետ, չէ՞ որ պատերազմն այդ պարառել էր գրեթե ամբողջ մոլորակը: Ի դեպ` հայերը կռվում էին ինչպես «Դաշնակիցների», այնպես էլ «Առանցքի» երկրների կողմից: Իհարկե «կռվել» ձևակերպումը մի փոքր պայմանական բնույթ է կրում, քանի որ պատերազմին մասնակցությունը հիմնականում եղել է ոչ թե կամավոր, այլ տվյալ երկրի զինապարտության օրենքի համաձայն: Այսինքն` հայերը լինելով Խորհրդային Միության քաղաքացիներ պարտավոր էին զինվորագրվել և մասնակցել պատերազմական գործողություններին` ինչպես մնացյալ խորհրդային ժողովուրդները: Այդ նույն տրամաբանության մեջ պետք է դիտարկվեն նաև ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիայի բանակներում կռվող հայերը: Իրավիճակն այլ էր ֆաշիստական Գերմանիայի կողմից կռվող հայերի դեպքում: Դրանք հիմնականում կամավորներ էին և համալրում էին Հայկական լեգեոնի շարքերը: Այս զորամիավորման նպատակը մեկն էր` ռազմական գործողություններում Գերմանիայի հաջողության հասնելու դեպքում հասնել Խորհրդային Հայաստանի և Թուրքիայի կազմում գտնվող Արևմտյան Հայաստանի ազատագրմանը: Իհարկե սա անհեռանկարային ծրագիր էր և գաղափարի հղացումից շատ չանցած հօդս ցնդեց:

Այսինքն` մեծ հաշվով Երկրորդ աշխարհամարտը հայ ժողովրդին, որպես էթնիկական ամբողջական միավորի, որևէ էական ձեռքբերում չտվեց, մի կողմում հայերը մասնակցում էին որպես տվյալ երկրի քաղաքացիներ, իսկ մյուս կողմում՝ որպես կամավորներ, անհեռանկարային ծրագրեր էին առաջ քաշում, որոնք այդպես էլ կյանքի չկոչվեցին: Ի դեպ` ԽՍՀՄ կազմում հայերի մասնակցության և զոհերի թվաքանակները խիստ չափազանցված են: Ճիշտ է, մասնակցության թիվը պատկառելի է, բայց ոչ այնքան, որքան որ ներկայումս պաշտոնապես հաղորդվում է: Սա իհարկե քննարկման բոլորովին այլ նյութ է: Այս ամեն ինչից զատ հատկապես ֆենոմենալ ընկալում ունի այն փաստը, որ ցեղասպանությունից ընդամենը չորս տասնամյակ անց հայ ժողովուրդը կարողացավ այդքան մեծ թվով մասնակցություն ցուցաբերել համաշխարհային պատերազմին: Կիսով չափ ոչնչացված ազգը Կարմիր բանակին տվեց 5 մարշալ, 6 տասնյակից ավելի գեներալներ և հազարավոր սպաներ ու զինվորներ: Չհաշված որ ռազմաճակատ չմեկնած Խորհրդային Հայաստանի մնացյալ բնակչությունը, ենթարկվելով մոբիլիզացիայի, մեծագույն ներդրում ունեցավ թիկունքի աշխատանքներում, որը նույնպես պատերազմում հաղթելու առաջնային գրավականներից մեկն էր:

Որքան էլ զարմանալի թվա, բայց պատերազմում իր փոքրիկ, բայց շոշափելի ներդրումն ունեցավ նաև Հայ Առաքելական եկեղեցին: Վերջինիս միջոցներով կառուցվեց «Սասունցի Դավիթ» տանկային շարասյունը, փոխարենը խորհրդային իշխանությունները փոխեցին իրենց թշնամական վերաբերմունքը եկեղեցու նկատմամբ և թույլատրեցին կաթողիկոս ընտրել: Հիշեցնենք, որ տակավին պատերազմից առաջ Խորեն Մուրադբեկյան կաթողիկոսը Մայր Աթոռի վեհարանում խեղդամահ էր արվել և դրանից հետո խորհրդային իշխանությունները թույլ չէին տալիս կաթողիկոս ընտրել: Իհարկե եկեղեցու կողմից Կարմիր բանակին տրամադրված օգնությունը պետք է բացատրել կաթողիկոսի տեղապահ Գևորգ արք. Չորեքչյանի ճկուն քաղաքականությամբ: Նա այդ օգնությունը կազմակերպել էր ԽՍՀՄ առաջնորդ Իոսիֆ Ստալինի համակրանքը շահելու նպատակով, որից հետո դարձավ կաթողիկոս:

1943 թ. պատերազմի ամենաթեժ պահին Հովսեփ Օրբելու ջանքերով ստեղծվեց Գիտությունների ազգային ակադեմիան: Օրբելին մինչ այդ Սանկտ Պետերբուրգի Էրմիտաժի տնօրենն էր և հսկայական աշխատանք էր իրականացրել շրջափակման ժամանակ Էրմիտաժում պահվող պատմական և մշակութային իրերի էվակուացիան կազմակերպելու համար: Պատերազմին մեծագույն մասնակցություն ունեցան նաև հայկական դիվիզիաները: Խորհրդային բանակների կազմում դրանք մասնակցել են գրեթե բոլոր կարևորագույն ռազմական գործողություններին, իսկ 89-րդ դիվիզիան Կովկասից հասել է մինչև Բեռլին: Ներկայումս տարաբնույթ հերոսապատումներ են պատմում Բեռլինում «հայկական քոչարիի» և այլ արկածների մասին: Չխորանալով արդեն իսկ հայտնի պատմական փաստերի մեջ, միայն նշենք, որ ինչպես հայկական դիվիզիաներում, այնպես էլ այլ զորամիավորումներում ծառայող հայ զինվորականների մեջ տիրապետող էր այն գաղափարը, որ նրանք կռվում են հանուն հայրենիքի՝ Խորհրդային Հայաստանի և առհասարակ Խորհրդային Միության: Այսինքն` Խորհրդային Հայաստանը հայերի համար դիտարկվում էր որպես հոգևոր հայրենիք: Բացի այդ, պետական քարոզչությունը տեղեկատվություն էր տարածում թուրքական զորքերի հավանական ներխուժման մասին: Դեռևս թարմ էր ցեղասպանության հիշողությունը, իսկ Թուրքիան էլ անկախ ամեն ինչից աշխարհի ցանկացած կետում գտնվող հայերի համար դիտարվում էր որպես թշնամի: Այս հանգամանքը էլ ավելի էր մեծացնում հայ զինվորականների` պատերազմին մասնակցելու ցանկությունը, հատկապես, որ օդում շրջանառող լուրեր կային, թե խորհրդային ղեկավարությունը մտադիր է Գերմանիայի հետ պատերազմը ավարտելուց հետո ներխուժել Թուրքիա: Սա Արևմտյան Հայաստանի և Խորհրդային Հայաստանի միավորման ակնկալիք էր առաջացնում: Իհարկե դժվար է ասել, թե որքանով են վերոհիշյալ տեղեկությունները համապատասխանում իրականությանը, արդյո՞ք Թուրքիան իսկապես պատրաստվում էր հարձակվել Խորհրդային Միության վրա և հակառակը, բայց ԽՍՀՄ-ի զինապարտ հայ քաղաքացիներին առաջին հերթին առաջնորդում էր նաև հենց այս գաղափարը:

Այլ էր իրավիճակը հայազգի մարշալների և գեներալների պարագայում: Դժվար թե հնարավոր լինի պնդել, թե Խորհրդային Հայաստանը նրանց համար հոգևոր հայրենիք էր, նրանք վաղուց արդեն կտրվել էին զուտ հայկական իրականությունից և Կարմիր բանակի կադրային զինվորականներ էին: Բաղրամյանը, Բաբաջանյանը, Խանփերյանցը, Իսակովը և մյուսները կռվում էին ծառայողական պարտականություններից ելնելով և ինչու չէ նաև հանուն կարիերայի: Այս տեսանկյունից այդքան էլ տեղին չէ այդ մարդկանց Հայաստանում ներկայումս պաշտամունքի և հպարտության առարկա դարձնելը: Ի հակադրություն դրան, հարգանքի և մեծագույն պատվի պետք է արժանանան Խորհրդային Հայաստանի վետերանները, որովհետև նրանք հենց հայկական իրականության մի մասնիկն են:

Երկրորդ աշխարհամարտից անցել է ավելի քան 70 տարի, բայց դրա շուրջ ծավալվող թեժ բանավեճերը դեռևս չեն լքել մարդկությանը: Դրան մասնակցած ժողովուրդներից ու պետություններից յուրաքանչյուրն ունի սեփական մոտեցումները: Կան նաև այնպիսի երկրներ, որտեղ հասարակությունները երկփեղկված են ու պառակտված, իսկ այդ մասնատվածության շուրջ ծավալվող բանավեճերը ձևավորվում են նաև հենց Երկրորդ աշխարհամարտի շուրջ: Ասվածի վառ ապացույցն է Ուկրաինան: Պատմական և առաջին հերթին քաղաքակրթական տեսանկյունից պառակտված ուկրաինական հասարակության տարբեր հատվածները (Արևելյան և Արմտյան հատվածները) տարասեռ վերաբերմունք ունեն պետության ապագայի, զարգացման հեռանկարների, երկրի պատմական անցյալի և առաջին հերթին հենց պատերազմի ու խորհրդային տիրապետության վերաբերյալ:

Հայ հասարակության մեջ իհարկե համանման քաղաքակրթական երկփեղկվածություն գոյություն չունի: Հայաստանը մոնոլիտ պետություն է, բայց այնուամենայնիվ Երկրորդ աշխարհամարտի և խորհրդային տիրապետության վերաբերյալ մոտեցումներում խիստ ընդգծված տարբերություններ կան: Իհարկե խնդրո առարկան չափազանց զգայուն է: Տակավին կենդանի են պատերազմին մասնակցած վետերանները և չի կարելի ստվերել պատերազմին նրանց մասնակցությունն ու կատարած սխրանքները: Մյուս կողմից էլ անկախության սերունդն է, որը անկախությունն ու ազատությունը դիտարկելով որպես բարձրագույն արժեք խորհրդային իրականության վերարժևորման մեջ աներևույթ վտանգ ու սպառնալիք է տեսնում: Իհարկե տիրապետող է ինքնիշխանությունն ու ազատությունը կորցնելու մտավախությունը: Սա սերունդների օրինաչափ բախում է, որը ժամանակի հետ համընթաց կբերվի հավասարակշռության դաշտ: Վերջաբանի փոխարեն միայն կարող ենք նշել, որ անկախ ամեն ինչից Խորհրդային Հայաստանը և Երկրորդ աշխարհամարտը Հայաստանի պատմության բաղկացուցիչ մասնիկն են, հայ ժողովրդի պատմական դրամայի օրինաչափ արարը, որից հրաժարվել չենք կարող, բայց չենք էլ կարող այն վերարժևորել որպես պատմական և համակեցական կատարելության միջավայր՝ ստվերելով անկախության արժեքը: Այս տեսանկյունից տեղին է քաղաքացիական տիրույթում շրջանառվող այն առաջարկը, որ հայ հանրությունը պետք է դադարի ԽՍՀՄ-Գերմանիա բախումը դիտարկել որպես Հայրենական Մեծ պատերազմ: Այն հայրենական է ռուս ժողովրդի համար, իսկ մեր հայրենականը Ղարաբաղյան պատերազմն է:

Գրականություն

Սեբաստացու օրեր «ինչպես սկսվեց ամեն ինչ»

Опубликовано 25.11.2020 автором sergeyalexanyan

— Տիար Բլեյան, ինչպե՞ս ծնվեց կրթահամալիր ունենալու գաղափարը:

— Դա մի փոքր երկար, բայց սիրելի պատմություն է: Յուրաքանչյուրը, ով ունի մանկավարժական գաղափարներ, ծրագրեր, ուզում է դրանք իրականացնել, փորձում է գտնել համախոհներ իր դպրոցը` կրթական միջավայր ստեղծելու համար։ Միջավայր, որովհետև միջավայրն ամենամեծ դպրոցն է:

Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետից, որտեղ աշխատում էի, այսպիսի ծրագրով եմ անցել դպրոց: 1985 թվականին համախոհների փնտրտուքը ինձ բերեց Բանգլադեշ, թ. 183 նորաբաց դպրոցը, այն էլ` որպես տնօրեն: Եվ այս նոր յուրացվող տարածքում, որտեղ ամեն ինչ դեռ անկազմակերպ էր, իմ բախտը բերեց կամ չբերեց, որովհետև ինձ պես խելառ երկու Աշոտներ` Աշոտ Մանուչարյանն ու Աշոտ Դաբաղյանը, իմ օգնականներն էին, դպրոցի փոխտնօրենները: Եվ մենք` երեք Աշոտներով, տեսնելով, որ շատ հարմար պահ է գորբոչովյան վերակառուցումներից հետո, երբ խորհրդային ռեժիմը հոգեվարքի մեջ է, օգտվեցինք այդ ազատությունից, «թթվածնի» առկայությունից… 1989-ին Հայաստանի կառավարությանը կարողացանք համոզել ընդունել մեր կրթական նախագիծը: Ստեղծվեց «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրը` որպեսփորձարարական-հետազոտական միավորում, որպես անհատի հնարավորությունների, կարողությունների ու տաղանդի դրսևորման արդյունավետ միջավայր:

— Իսկ ինչո՞ւ կոչվեց հենց Մխիթար Սեբաստացու անունով:

— Կրթահամալիրի, հետազոտական-կրթական միջավայրի հոմանիշը միաբանությունն է: Գաղափարակիր, ոգևորված, ստեղծագործող ուսուցիչները մի՞թե վարդապետներ չեն: Բանգլադեշը այն ժամանակ մի տեսակ կղզի էր հիշեցնում, մեկուսացած էր մայրաքաղաք Երևանից, Հայաստանից: Սրան ավելացրեք մեծ ակնածանքը Մխիթար Սեբաստացու, նրա Միաբանության հանդեպ… նոր, կրթական միաբանություն ունենալու համար շատ էլ հարմար անուն ընտրեցինք: Խիզախել էր պետք, ինչպես հայր Մխիթարը:

— Իսկ ի՞նչ տեսք ուներ կրթահամալիրը ամենասկզբում:

— Ամենասկզբում Մայր դպրոցն էր` այն ժամանակ Երևանի թիվ 183-ը: Խելահեղ գաղափարներն անպակաս էին, բայց ցաքուցրիվ, անկազմակերպ, բավականին հախուռն: Երեխաները շատ էին, իսկ շենքը մեկն էր: Հետո մեզ միացավ մանկապարտեզը` այսօրվա Դպրոց-պարտեզը, այնուհետև Հիմնական դպրոցը` մեր Գիմնազիան, հետո` Նոր դպրոցը` մեր Նախակրթարանը, Արհեստների դպրոցը, վերջում` Մեդիակենտրոնը` մեր շախմատի և ինֆորմատիկայի դպրոցը: Այսպես կտոր-կտոր ամբողջացավ, դարձավ այն, ինչ այսօր ունենք որպես ամբողջական կրթահամալիր:

Խնդիրը, որ մեր կրթահամալիրը սովորելու համար լինի հաճելի միջավայր, որ մեր երկրի անկազմակերպ վիճակը չխանգարի սովորողին և ուսուցչին զբաղվել իրենց սիրելի գործով, դրսևորել իրենց անհատականությունը, եղել է հենց սկզբից։ 23 տարիների ընթացքում հղկվել, դարձել է ձեզ այդքան գրավիչ այսօրվա միջավայրը:

— Իսկ այս 23 տարիների ընթացքում ի՞նչ բարդություններ ու խոչընդոտներ ունեցավ կրթահամալիրը:

— Շատ, շատ բարդություններ ունեցավ: Գլխավորը, իհարկե, մեր մանկավարժության պատվիրատուին գտնելն էր: Նոր հանրապետություն էր, ազատ հանրապետություն, ուր մարդու իրավունքներ և ազատությունները հռչակված են որպես միայն լոզունգ: Իսկ որպեսզի իրոք լինեինք ազատ, մենք պետք է գտնեինք պատվիրատու, այսինքն՝ ծնող, ով ուզում է՝ իր երեխան կրթվի այս ծրագրով, որ քեզ պես է մտածում: Մենք այս 23 տարիների ընթացքում կարողացանք ձևավորել պատվիրատուների մի տպավորիչ բանակ: Եվ եթե մենք կանք, ապա շնորհիվ դրա: Որովհետև կային այնքան շատ արգելքներ, այնքան մեծ էր անդունդը, որ կարող էր մեզ տանել ու հետ չբերել: Բայց պատվիրատուն մեզ պահեց:

Մեզ օգնեց նաև ստեղծականության աշխատանքի հանդեպ մեր ունեցած պաշտամունքը: Այս երկրում, որտեղ աշխատելը, կներեք, դարձել էր «էշություն», և ծուլությունը՝ մարդու կարևոր զբաղմունքը, մենք ստեղծականության նկատմամբ պետք է պաշտամունք ստեղծեինք: Կարևոր է նաև արդիական գործիքների կիրառումը, որովհետև փոխվում են ժամանակները, և սովորողը իրավունք ունի իր ձեռքին ունենալու արդիական գործիքներ: Այսօր այդ գործիքները թվային գործիքներն են, մեդիակրթությունը, ահա թե ինչու մենք այդ գործիքները լիուլի օգտագործում ենք մեր կրթության մեջ: Եվ այդ երեք կետերի շնորհիվ` անհատի կրթական պատվեր, ստեղծականություն և արդիական գործիքների կիրառում, մենք կարողացանք հաղթահարել շատ խոչընդոտներ:

— Իսկ մեդիակրթությունը մի՞շտ է կրթական համակարգում առաջնահերթ դեր ունեցել:

— Այո, որովհետև Հայաստանում առաջին ուսումնական համակարգիչները` ճապոնական Yamaha համակարգիչներ, կային նաև մեր կրթահամալիրում: Մեզ մոտ բացվեց առաջին հանրակրթական տպարանը, առաջին ուսումնական «Շաղիկ» հրատարակչությունը մենք ունեցանք: Եվ քանի որ մեր մուտքը մանկավարժության ասպարեզ համընկավ թվային միջոցների ստեղծման ու տարածման հետ, մենք, կարելի է ասել, միասին հանդես եկանք, և այդ գործիքները սկսեցինք կիրառել կրթության մեջ: Հասկացանք, որ դրանք շատ գրավիչ են դարձնում ուսումը, ավելի արդյունավետ: Ահա թե ինչու մենք այդ գործիքները կենցաղից տեղափոխեցինք դպրոց: Իհարկե, դժվար էր, որովհետև դրանք թանկ էին, բայց մենք ցույց տվեցինք, որ կարող է մարդը տանը պրոյեկտոր կամ էլեկտրոնային գրատախտակ չունենալ, բայց երբ որ դա ունի դպրոցում, իրեն հավասար է զգում: Մեզ համար կարևոր է, որ երեխան հասկանա, որ դա ծառայում է իրեն: Ֆիզիկական վիճակի հետ զուգահեռ կա նաև առցանց աշխարհ, վիրտուալ աշխարհ, որը մեդիաաշխարհն է: Եվ կրթահամալիրը նաև այդ աշխարհում էր պետք ստեղծել, և ստեղծեցինք մեր կայքը` mskh.am-ը: Մենք ստեղծեցինք այն, որպեսզի ուսուցումը լինի անընդհատ, որպեսզի սովորողը կարողանա անընդհատ պատմել իր մասին, որովհետև չկա ավելի կարևոր բան, քան իրար մասին լիարժեք տեղեկություն ունենալը:

— Ի՞նչ նպատակներ է կրթահամալիրը դրել իր առջև:

— Այդ նպատակները ուսումնական նախագծերի ձևով ներկայացված են: Կան նախագծեր, որոնք սեբաստացիների օրերին հատուկ կներկայացվեն՝ որպես համատեղ աշխատանքի պատվերներ:

Ինձ համար թիվ մեկ նախագիծը կրթական պարտեզն է. Ինչպե՞ս անենք, որ մենք մեր առօրյայով հայտնվենք կրթական պարտեզի մեջ: Պարտեզ ասելով` նկատի ունեմ մինչև վերջ խնամված միջավայր, որտեղ մարդիկ իրար զգում են, որտեղ դու պատասխանատու ես յուրաքանչյուր ծիլի ու ծաղկի համար: Դա ամենամեծ գործն է երևի, որ մենք սկսել ենք: Եվ ես վստահ եմ, որ մոտակա 2-3 տարիները այդ առումով կլինեն վճռորոշ:

Մյուս նախագիծն այն է, որ ուսումնական առօրյան, ճանապարհորդությունները, տոները լինեն լիարժեք ուսումնական: Հայրենագիտական ճամբարները` մեկօրյա, երկօրյա, եռօրյա, կրթությունը դարձնում են ավելի մոբիլ, այսինքն՝ սովորողը, ուսուցիչը, ուսումը ամենուր է:

Բացառիկ եմ համարում նաև երաժշտական կրթությանը, երգչախմբի գործունեությունը: Ես ցանկացել եմ, որ տասներորդ, տասնմեկերորդ դասարանցին կատարի այդ ինտելեկտուալ աշխատանքը: Որովհետև Մոցարտ ունկնդրողը ինտելեկտուալ մարդ է: Առանց Մոցարտ, Բեթհովեն, Կոմիտաս ունկնդրելու՝ կրթությունը, կներեք, վայրենու վերարտադրություն է: Բացառիկ ենք համարում երաժշտական կրթությունը, այստեղից էլ՝ համերգային սրահի բացումը: Ուզում ենք, որ յուրաքանչյուրը հանդես գա որպես արվեստագետ:

Եթե 3 նախագիծը հետևողականորեն իրագործվի, ապա կարճ ժամանակում դուք կզգաք էական փոփոխություններ

— Ինչո՞ւ է կրթահամալիրի տոնը նշվում հենց նոյեմբերին:

— Դա 4 տարիներին ֆիքսվեց ու ավանդույթ դարձավ: Սեպտեմբերին չէր կարող լինել, դա հաստատ եմ ասում։ Նոյեմբերը իմ ամենասիրած ամիսն է: Սիրում եմ ուշ աշունը, երբ մի քիչ ցուրտ է, երբ թեթևսոլիկություն չկա, ծանրակշիռ մի բան կա: Տոնը նաև պատրաստություն է պահանջում, և սեպտեմբերի ու հոկտեմբերի պատրաստություններից հետո հարմար է նշել նոյեմբերին:

Без рубрики